Categorieën
Algemeen Recensie

Recensie Waarheen moet ik gaan – John Dunkelgrün

We leven in tijden waarin antisemitisme maar niet minder wordt en vooral onder jongeren een ‘hardnekkig probleem’ is, zoals blijkt uit recent onderzoek van de Anne Frank Stichting.[1] In Waarheen moet ik gaan is antisemitisme allesbehalve een abstract begrip uit een onderzoeksrapport, maar in toenemende mate concreet voelbaar in de beschrijving van het leven van de joodse families Dunkelgrün en Kulscár, afkomstig uit respectievelijk Polen en Hongarije. Het boek bestaat uit drie delen waarbij het eerste gedeelte de omzwervingen van de familie Dunkelgrün beschrijft waarbij de hoofdpersoon Jozef Dunkelgrün is, die de vader van de auteur is. Jozef groeit op in een joods gezin in Polen waarbij zijn vader diverse textielfabrieken had. Door het opkomende antisemitisme besluit de familie te verhuizen naar Duitsland. Ook daar krijgt de familie steeds meer last van het opkomende antisemitisme en de jonge Jozef mag voor het bedrijf van zijn vader verkennen of er een markt in Palestina is om daar mogelijk naar toe te emigreren. Uiteindelijk komt het gezin Dunkelgrün in Den Haag terecht en begint daar een textielfabriek. Het gaat in het begin niet makkelijk maar uiteindelijk gaan de zaken crescendo wat mede komt door het zakeninstinct van Jopie, want zo noemt hij zichzelf in Nederland. Jopie geniet van het leven en is een succesvol zakenman maar uiteindelijk wil hij met een joods meisje trouwen. Het eerste deel eindigt met de eerste date tussen Jopie en Bory Kulscár (de moeder van de auteur). Het tweede deel van het boek gaat over de levensloop van de familie Kulscár beschreven door de ogen van Márton, de vader van Bory. Hij wordt geboren als derde zoon in een arm gezin in een dorpje op het Hongaarse platteland. Via allerlei omzwervingen in Amerika, Perzië en Londen begint hij uiteindelijk een succesvolle winkel in Perzische tapijten in Boedapest. Maar ook hier zorgt het opkomende antisemitisme ervoor dat Márton besluit om te emigreren en komt hij uiteindelijk terecht in Den Haag, waar hij zeer succesvol is als handelaar en ondernemer. Het lukt hem echter niet om een joodse vrouw in Nederland te vinden en uiteindelijk trouwt hij met de Hongaarse Lenke. Ze trouwen en krijgen uiteindelijk drie kinderen. Het tweede deel eindigt ook bij een beschrijving van de eerste ontmoeting tussen Bory en Jopie. In het derde deel wordt de opkomst van het nazisme en de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog beschreven. Bory en Jopie zijn ondertussen getrouwd en de auteur beschrijft heel mooi hoe gedurende de eerste jaren van de oorlog het de joden in Nederlands steeds moeilijker gemaakt wordt. Uiteindelijk lukt het de familie om met behulp van Pachu, een Italiaanse vriend van Jopie die bij de Italiaanse ambassade werkt, via België en Frankrijk te vluchten naar Zwitserland. Wat opvalt is de rake beschrijving hoe de joden door de Zwitsers behandeld werden. Zwitserland was een neutraal land waar ook een sterk anti-joods sentiment heerste en wat bang was voor een tsunami van joodse vluchtelingen. Uiteindelijk keren alle naar Zwitserland gevluchte familieleden weer terug naar Nederland en proberen in het naoorlogse Nederland hun bestaan weer op te bouwen.

Het boek is een combinatie van feiten, aangevuld met fictie waardoor het boek prettig wegleest. De auteur is er uitstekend in geslaagd om meeslepend te beschrijven wat het betekende om jood te zijn in het begin van de twintigste eeuw, maar vooral ook hoe het opkomende antisemitisme zulke destructieve gevolgen op hun levens heeft gehad. Naast een prachtig tijdsbeeld van de joodse cultuur, biedt dit boek vooral ook stof tot nadenken voor onze tijd waarin antisemitisme nog steeds welig tiert en waar steeds meer mensen gedwongen moeten vluchten. Kortom, een goed boek om mee te nemen op vakantie en dat naast veel leesplezier, ook voldoende stof tot nadenken geeft.

John Dunkelgrün, Waarheen moet ik gaan, Amphora Amsterdam 2022, 752 pp., €39,95, 9789064461699.


[1] Zie https://www.annefrank.org/nl/over-ons/onderzoek/sociaal-onderzoek/onderzoek-naar-antisemitisme/antisemitisme-vo-2023/